تشنج و صرع در سگ ها و گربه ها

تشنج چیست؟
  تشنج یک اختلال موقت و خود-محدود شونده فعالیت الکتریکی مغز است. وقتی یک ناحیه از مغز شروع به تحریک بیش از حد می کند، نواحی اطراف سعی در آرام کردن ناحیه بیش فعال شده دارند. اما در تشنج، این اتفاق نمی افتد و از آنجاییکه هر بخش از مغز قسمتی از بدن را کنترل می کند، تظاهر بیرونی این اختلال الکتریکی بسته به ناحیه ی رخداد متفاوت خواهد بود.

صرع ایدیوپاتیک (با علت ناشناخته) چیست؟
صرع ایدیوپاتیک (IE) Idiopathic Epilepsy به تشنج های تکرارشونده ای در طول زندگی حیوان گفته می شود که علیرغم آزمایشات متعدد (آزمایش خون، MRI، نمونه برداری از مایع نخاعی و . . . ) علتی برایش پیدا نشود. این حالت یکی از رایج ترین مشکلات عصبی مزمن حیوانات است که در 75% سگ ها و تنها در 33% گربه هایی که تشنج می کنند وجود دارد.

در سگ های مبتلا به صرع IE، تشنج ها بین شش ماهگی تا شش سالگی و درگربه ها عمدتا تا پیش از هشت سالگی رخ می دهند. اگر خارج از این محدوده سنی تشنج رخ دهد احتمالا یک عامل زمینه ای وجود داشته و صرع از نوع ثانویه یا علامتی است.

صرع رایج ترین اختلال عصبی در سگ ها و گربه هاست و به هر وضعیتی که به تشنج های تکرارشونده بیانجامد گفته می شود. صرع یک بیماری تنها نیست. هربیماری که تشنج های مکرر داشته باشد به نوعی از صرع مبتلاست. هنگامیکه از صرع صحبت می شود اغلب منظور ما وضعیتی است که به آن صرع ایدیوپاتیک (با علت ناشناخته) یا صرع اولیه گفته می شود و علتی ژنتیکی و وراثتی داشته و در انسان، سگ ها و گربه ها شایع است. هیچ آزمایش اختصاصی برای اثبات وجود صرع ایدیوپاتیک وجود ندارد و تشخیص آن از نوع حذف گرایانه است یعنی زمانی که سایر علل تشنج را رد کردیم فرض را بر وجود صرع ایدیوپاتیک می گذاریم. هیچ درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد اما علائم بسیاری از بیماران می توانند با موفقیت توسط داروهای ضد تشنج بمدت طولانی کنترل شوند. 
صرع علامتی یا ثانویه اختلالی است که ناشی از یک عامل زمینه ای مثل تومور مغزی، التهاب یا عفونت مغز است یا در اثر کاهش قند خون بواسطه ی تومور ترشح کننده ی انسولین ایجاد می شود.  برای این بیماران هم گزینه های درمانی متعددی وجود دارد.

چگونه می توانید وقوع تشنج را تشخیص دهید؟
هر تشنجی ممکن است کمی متفاوت بنظر برسد. اما برخی رفتارها مثل منقبض کردن ماهیچه ها یا حرکت اعضای بدن در خواب می تواند با تشنج اشتباه گرفته شود.
قبل یا بعد از تشنج، حیوان ممکن است برخی تغییرات رفتاری مثل: تهوع، تمایل به توجه، اختلال در بینایی و پنهان شدن را نشان دهد.
بهنگام تشنج ممکن است این علائم را ببینید: عدم هوشیاری و عدم پاسخ دهی به محرک های محیطی، حرکت دادن دست و پاها شبیه پارو زدن، ریزش بزاق از دهان، دفع ادرار و/یا مدفوع

گربه ها معمولا تشنج های کانونی دارند. در این نوع از تشنج تنها یک طرف مغز فعالیت غیر طبیعی دارد که به انقباض ماهیچه های یک طرف صورت و خم و راست شدن یک لاله گوش می انجامد.
سگ و گربه هایی که به صرع ایدیوپاتیک مبتلا هستند در بین تشنج هایشان کاملا نرمال بنظر می رسند. اگر شما مطمئن نیستید که حیوان شما تشنج می کند یا نه، فیلم برداری از زمانی که او رفتار غیرطبیعی نشان می دهد می تواند به دامپزشک برای تشخیص و درمان کمک زیادی بکند.

تشنج می تواند بسته به ناحیه ی درگیر در مغز به هر شکلی باشد. اگر فعالیت الکتریکی در یک ناحیه مغز باقی بماند تنها یک ناحیه از بدن اختلال را نشان می دهد مثل تشنج های کانونی در صورت. خیلی ها با حملات صرع بزرگ آشنا هستند. این حالت، نوعی از تشنج است که در آن هر دو طرف مغز درگیر فعالیت بیش از حد شده است بنابراین هر دو سمت بدن تحت تاثیر قرار می گیرند. در این نوع تشنج، بیمار هوشیاری خود را از دست می دهد، به زمین می افتد و اندام های حرکتی سفت شده یا حرکتی شبیه پارو زدن انجام می دهند. ترشح بزاق از دهان، ادرار و دفع مدفوع هم ممکن است رخ دهد. بیمار ممکن است موقتا تنفس خودش را از دست بدهد یا مخاطات و رنگ لثه ها تیره شود اما این مسئله معمولا مشکل جدی ایجاد نمی کند. گاهی اوقات تشنج از یک نقطه کانونی شروع می شود و تنها یک بخش از مغز را درگیر می کند اما در ادامه منتشر شده و تمام بدن را فرا می گیرد. 

انواع تشنج: 
به هر وضعیتی که به تشنج های تکرارشونده بیانجامد صرع گفته می شود. می تواند کانونی یا فراگیر باشد. می تواند طولانی (بحران صرعی) یا مکرر (صرع خوشه ای) رخ دهد. گربه ها معمولا تشنج های کانونی دارند. در این نوع از تشنج تنها یک طرف مغز فعالیت غیر طبیعی دارد که به انقباض ماهیچه های یک طرف صورت و خم و راست شدن یک لاله گوش می انجامد.

دامپزشک چگونه صرع ایدیوپاتیک را تشخیص می دهد؟
برای تشخیص علت تشنج، یک دامپزشک متخصص معاینات فیزیکی و عصبی خاصی را بهمراه آزمایشات خون استاندارد انجام خواهد داد. شمارش کامل سلول های خونی (CBC)، پنل کامل بیوشیمی همراه با اندازه گیری الکترولیت های خون، پروفایل اسیدهای صفراوی و آزمایش ادرار مواردی هستند که معمولا درخواست می شوند.  کارهای تخصصی تر مثل MRI مغز و نمونه گیری از مایع نخاعی زمانی انجام می شوند که:
اختلال هایی بهنگام معاینات عصبی مشاهده شوند
اگر حیوان بالای شش سال سن داشته باشد
اگر حیوان بین تشنج ها هم رفتارهایی غیر طبیعی از خود نشان دهد.
اختلالاتی که در MRI یا آنالیز مایع نخاعی پیدا شود می تواند علت زمینه ی بروز تشنج را در سیستم عصبی نشان دهد.
تشخیص صرع ایدیوپاتیک از نوع حذف گرایانه است یعنی دامپزشک باید تمام علت های احتمالی بروز تشنج را رد کند تا به این تشخیص برسد.

صرع ایدیوپاتیک چگونه درمان می شود؟
متاسفانه درمانی برای صرع ایدیوپاتیک وجود ندارد. دامپزشکان از داروهای ضد تشنج برای کاهش دفعات و شدت این اختلال استفاده می کنند. درمان ممکن است به آزمون های زیادی وجود داشته باشد تا دارویی که بهترین تاثیر را داشته باشد پیدا شود اما از آن زمان به بعد داروی انتخابی به شکل قابل توجهی می تواند دفعات تشنج را کاهش دهد. اگر سگ یا گربه ای دو یا بیشتر از دوبار تشنج در شش ماه را تجربه کند یا تشنج ها بیشتر از پنج دقیقه بطول بیانجامد، احتمالا نیاز به مصرف دارو وجود دارد. 

داروهای متنوعی برای کنترل تشنج بکار می روند که دامپزشک با توجه به شرایط کلی بیمار تجویز می کند. باید توجه داشت که این داروها عوارض جانبی دارند که باید آنها را در طول درمان به دامپزشک گزارش داد. رایج ترین عوارض جانبی تمام داروهای ضد تشنج خواب آلودگی و عدم تعادل حرکتی است.  با گذشت زمان بیشتر حیوانات خود را با این داروها تطبیق می دهند و عوارض جانبی یا کاهش پیدا می کنند یا برطرف می شوند.

پایش مناسب داروهای ضد تشنج در طول درمان بسیار مهم است. این پایش شامل انجام آزمایش های منظم CBC، پنل بیوشیمی و اندازه گیری سطح پلاسمایی این داروها در خون است. این آزمایشات به تنظیم دوز مصرفی داروها و تاثیر بیشتر همراه با کاهش عوارض جانبی آن کمک می کند.  سرپرستان سگها و گربه های مبتلا به صرع باید دقیقا بدانند فاصله ی زمانی بروز تشنج در حیوانشان چقدر است تا بتوانند به دامپزشک برای مدیریت این اختلال کمک کنند. کمبود اطلاعات کافی، رایج ترین دلیل برای شکست در درمان صرع محسوب می شود.


 پیش آگهی صرع ایدیوپاتیک در سگ ها و گربه ها چیست؟

تقریبا 75% سگ های مبتلا به دستکم یک دارو برای کاهش قابل توجه تشنج نیاز دارند. حتی با استفاده از داروی مناسب، بیشتر سگ ها کماکان تشنج هایی را تجربه می کنند.  تنها حدود 15% سگ ها با مصرف دارو دیگر دچار تشنج نمی شوند.
گربه ها هم تقریبا همین میزان به درمان پاسخ می دهند یعنی دفعات تشنج در 70 تا 90% آنها به میزان متوسط تا خوبی با دارو کنترل می شود. تا 50% گربه ها هم می توانند پس از شروع مصرف دارو تا سالها هیچ تشنجی نشان ندهند.
گروه کوچکی از سگ ها و گربه ها ممکن است تشنج مقاوم به دارو داشته باشند. این به این معنی است که آنها دستکم دو یا بیش از دو نوع داروی ضد تشنج مصرف می کنند اما کماکان کنترل ضعیفی روی تشنج صورت می گیرد.

سرپرستان چگونه می توانند از یک سگ یا گربه ی مبتلا به صرع ایدیوپاتیک مراقبت کنند؟
به محض تشخیص صرع، داروها باید طبق دستور تجویز شده و بطور دقیق مصرف شوند. ارتباط نزدیک با دامپزشک معالج اهمیت کلیدی دارد. سرپرستان هرگز نباید بدون اطلاع و نظارت دامپزشک تغییری در میزان یا فواصل مصرف دارو ایجاد کنند.
بیشتر سگ ها و گربه های مبتلا به صرع ایدیوپاتیک می توانند زندگی نسبتا نرمالی داشته باشند. اما اگر تشنج ها شدید بوده و کنترل آن مشکل باشد، صرع می تواند عمر مفید حیوان را کاهش دهد.
متخصصان عصب شناسی حیوانات توصیه می کنند سگ ها و گربه های مبتلا به صرع هنگامیکه به سن مناسب می رسند عقیم شوند تا از انتقال ژنتیکی این اختلال به نسل های بعد جلوگیری شود. به سگ های مبتلا به صرع نباید اجازه ی شنا کردن داد چرا که وقوع حمله ی صرعی بهنگام شنا می تواند برای حیوان خطر مرگ داشته باشد.

چه زمانی صرع یک موقعیت اورژانس می شود؟
دو یا بیشتر از دو حمله ی تشنجی در یک روز
هر تشنجی که بیشتر از پنج دقیقه به طول انجامد
دو یا بیش از دو تشنجی که بین آنها یک ریکاوری طبیعی رخ ندهد.
در چنین شرایطی فورا با دامپزشک خود تماس بگیرید چرا که احتمالا حیوان  به درمان فوری نیاز داشته باشد. 

نکات کلیدی که باید بخاطر داشت:
بهترین منبع اطلاعاتی شما، دامپزشک حیوانتان است. به «دکتر گوگل» اعتماد نکنید و در خصوص راههای درمانی غلو آمیزی در اینترنت می خوانید  که ادعای درمان های موفق دارند شکاک باشید.
تشنج ها عموما خطر مرگ ندارند و معمولا خودشان متوقف می شوند.
اگر تشنج حیوان شما بیش از 5 دقیقه بطول می انجامد و اگر سه بار یا بیشتر در یک روز تشنج می کند، او را «فورا» نزد دامپزشک ببرید.
هرگز داروی مصرفی حیوانتان را قطع نکنید یا بدون اطلاع و نظارت دامپزشک آن را تغییر ندهید. اینکار می تواند باعث بازگشت تشنج شود که اینبار بدتر از تشنج های اولیه است.
پیش بینی پذیرترین چیز در مورد صرع این است که غیر قابل پیش بینی است!! بنابراین نمی توانیم به شما بگوییم چه زمانی  حیوان شما دچار تشنج خواهد شد یا چند وقت یکبار این اتفاق می افتد. خوشبختانه کاملا غیر محتمل است که حیوانی بهنگام حمله ی صرعی مستقیما جانش را از دست بدهد چون این اتفاق کوتاه و غیر مکرر رخ می دهد.
توصیه می کنیم همواره دفترچه ی همراه داشته باشید و جزئیات تشنج حیوانتان از جمله زمان وقوع در شبانه روز، مدت زمان تشنج و هر عامل بالقوه ای که منجر به بروز تشنج شده است را ثبت کنید.  این دفترچه را با خود نزد دامپزشک ببرید. این جزئیات برای تصمیم گیری در رابطه با انجام آزمایشات مناسب و همچنین انتخاب داروی موثر بسیار کمک خواهند کرد